Giáo dục hướng nghiệp hiệu quả nên bắt đầu từ khi nào?

Công tác hướng nghiệp cho học sinh cần đi vào thực chất và hiệu quả.

Tăng thời gian trải nghiệm cho học sinh

Cô Phan Thị Thu Hà - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Thái Thuận (Bắc Giang) - cho biết, nhà trường đã tổ chức ngày hội hướng nghiệp để mời các trường đại học ở Hà Nội về tư vấn tại chỗ cho học sinh. Tại đây, học sinh, phụ huynh có thể hỏi ngành này học gì, ra trường làm gì? Tuy nhiên, thông tin đến với 2 đối tượng này còn mù mờ.

Đánh giá về công tác hướng nghiệp hiện nay, cô Hà cho rằng, vẫn dừng lại ở lý thuyết, bởi học sinh có quá ít giờ học trải nghiệm thực tế. Dù Bộ GD&ĐT đã ban hành Thông tư 07/2022/TT-BGDĐT quy định công tác tư vấn nghề nghiệp, việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp trong cơ sở giáo dục nhưng khó để một doanh nghiệp tiếp nhận học sinh đến tham quan cơ sở sản xuất.

Theo cô Hà, ở nước ngoài có những mô hình trải nghiệm theo hình thức buổi sáng HS đi học, chiều trải nghiệm các ngành nghề. Các em được vào sân bay xem hải quan làm việc thế nào, nhân viên ngân hàng làm việc ra sao. Sau 1 - 2 tháng, học sinh sẽ biết ngành này có thú vị, phù hợp hay không. Cô Hà mong muốn Việt Nam cũng có thể triển khai những mô hình như vậy.

Tuy nhiên, PGS.TS Trần Thanh Nam - chuyên gia hướng nghiệp đến từ Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội - cho rằng, không thể sáng đi học trên lớp, chiều đi trải nghiệm, mà cần có giải pháp khác. Có thể tổ chức trải nghiệm ảo, tạo những video clip giúp phụ huynh, học sinh biết được nghề đó làm gì, môi trường ra sao, khó khăn phải đối mặt?

Ông Nam ví dụ, chẳng hạn như dạy kế toán tài chính có thể phân tích, đầu tư tiền ảo để biết thua là tiền ảo nhưng bài học thật. Hoặc những trò chơi nhập vai nghề nghiệp để hiểu được cảm xúc, khó khăn của nghề nghiệp.

PGS.TS Trần Thành Nam.

Càng sớm càng tốt

Chỉ ra tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp phù hợp với từng độ tuổi, PGS.TS Nguyễn Quang Liệu - Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Khoa học Xã hội và Nhân văn kiêm giảng viên Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) - cung cấp thông tin: Sinh viên vào trường có 2.000 em nhưng sau 1 năm học chỉ còn 1.700 em. Học hết năm 2 thì chỉ còn 1.500, hết 4 năm còn 1.400 em... Đây là hệ quả của công tác hướng nghiệp.

Để công tác hướng nghiệp đạt hiệu quả, PGS.TS Nguyễn Quang Liệu cho rằng, cần có đội ngũ giáo viên tư vấn chuyên nghiệp, có số liệu thực tiễn, không phải áp đặt chủ quan, không phải chọn ngành này theo bố, theo mẹ. Hướng nghiệp thực sự phải gắn kết giữa gia đình - nhà trường - người học - người lao động - doanh nghiệp.

Còn theo PGS.TS Trần Thành Nam, cần 3 yếu tố để công tác tư vấn hướng nghiệp đạt hiệu quả, gồm: Giáo dục hướng nghiệp bài bản, trải nghiệm hướng nghiệp thực tế và tư vấn hướng nghiệp chuyên nghiệp. Điều này sẽ giúp cho các bên liên quan biết được thế giới cần gì, công dân thế kỷ 21 đáp ứng những trụ cột nào, hiểu nhà tuyển dụng tương lai cần kiến thức, kỹ năng gì.

Hiện, có nhiều mô hình tư vấn hướng nghiệp nhưng phải dựa trên những gì đã được kiểm chứng. Hướng nghiệp phải bắt đầu từ các cấp học đầu đời, được bồi đắp theo từng giai đoạn từ tiểu học, THCS, THPT cho tới đại học.

Công tác hướng nghiệp phải phối hợp gia đình, nhà trường, xã hội để từ đó đưa ra lựa chọn trường đại học phù hợp. Sau đó kết hợp hướng nghiệp với khởi nghiệp và trường đại học là nơi thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp.

Bên cạnh đó, PGS.TS Trần Thành Nam cũng lưu ý một số sai lầm thường gặp của học sinh và phụ huynh khi chọn nghề là tư tưởng chọn nghề chỉ dựa vào năng lực học tập, chọn nghề theo trào lưu, vì lý do kinh tế, chọn nghề được xã hội trọng vọng, tư tưởng học gì cũng được miễn là đại học.