Nguồn gốc, ý nghĩa và cách chuẩn bị mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ mùng 5/5

Tết Đoan Ngọ là tết gì?

Tết Đoan Ngọ là một trong những ngày lễ tết truyền thống của Việt Nam và nhiều nước Đông Á khác như Trung Quốc Triều Tiên, Hàn Quốc,… Tết Đoan Ngọ rơi vào ngày 5/5 âm lịch và còn được dân gian gọi là Tết giết sâu bọ nhằm phát động phong trào diệt các loài có hại cho cây trồng.

Tết Đoan Ngọ còn có tên khác là Tết diệt sâu bọ 5/5 âm lịch. Ảnh kenh14.vn

Nguồn gốc và ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Theo phong tục lễ tết của người Á Đông, Tết Đoan Ngọ gắn liền với quan niệm về sự tuần hoàn của thời tiết Theo truyền thuyết, có một năm đã đến mùa thu hoạch nhưng sâu bọ nhiều đến nỗi nông sản trồng được chẳng còn là bao.

Giữa lúc người nông dân đang lo lắng không biết giải quyết nạn sâu bọ này ra sao, bỗng có một ông lão từ xa tới và tự xưng là Đôi Truân. Chứng kiến nỗi khổ của dân chúng, Đôi Truân đã bày cho mọi người cách lập một đàn cúng đơn giản với trái cây và bánh gio, sau đó ra trước cửa nhà tập thể dục.

Người dân lập tức làm theo lời Đôi Truân và quả thực, sâu bọ kéo đàn kéo lũ bỏ đi hết. Đôi Truân còn căn dặn, năm nào vào ngày này sâu bọ cũng rất hung hăng, nếu mọi người cứ làm đúng theo những gì ông chỉ thì sẽ trị được chúng.

Ý nghĩa Tết Đoan Ngọ của người Việt và người Trung Quốc khác hẳn nhau. Ảnh Internet

Người dân nghe lời phải và định cảm tạ thì ông lão đã bỏ đi đâu mất. Để tri ân Đôi Truân, dân chúng đã gọi ngày 5/5 âm lịch là ngày Tết diệt sâu bọ (giết sâu bọ) hoặc Tết Đoan Ngọ vì giờ cúng thường vào giữa giờ Ngọ.

Một số người không rõ Tết Đoan Ngọ là tết gì thường lầm tưởng lễ này bắt nguồn từ Trung Quốc. Tuy nhiên nguồn gốc và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ của Việt Nam hoàn toàn khác với của Trung Quốc. Ở Trung Quốc, nguồn gốc và ý nghĩa Tết Đoan Ngọ xuất phát từ cái chết oan khuất của Khuất Nguyên, khác hẳn sự tích Đôi Truân giúp dân diệt sâu bọ nói trên của Việt Nam.

Tết Đoan Ngọ ăn gì?

Theo quan niệm xưa, trong ngày Tết Đoan Ngọ, mọi người phải diệt sâu bọ ngay từ khi mới thức giấc vào sáng sớm bằng các món ăn truyền thống như bánh gio (bánh tro), rượu nếp, trái cây. 

Với trẻ em: Sáng sớm khi trẻ vừa thức dậy và vẫn còn ở trên giường, phải cho chúng ăn trứng luộc, rượu nếp (có chỗ gọi là cốm rượu), trái cây. Sau đó, người lớn sẽ bôi vào rốn, ngực và thóp đầu trẻ một ít hồng hoàng để giết sâu bọ rồi mới cho trẻ đi làm vệ sinh cá nhân.

Nếu không biết Tết Đoan Ngọ ăn gì, cần chuẩn bị vải, mận, rượu nếp. Ảnh Internet

Với người lớn: Vào ngày Tết Đoan Ngọ 5/5, sáng ngủ dậy không được đặt chân ngay xuống đất mà phải súc miệng 3 lần cho sạch sâu bọ rồi ăn một quả trứng vịt luộc. Sau đó, bước chân ra khỏi giường và uống một ít rượu nếp cho sâu bọ say, rồi ăn một ít hoa quả để giết sâu bọ.

Ở một số nơi, thịt vịt là món ăn truyền thống dịp Tết Đoan Ngọ. Ảnh Internet

Tết Đoan Ngọ cúng gì?

Với những người không biết Tết Đoan Ngọ là tết gì, cần nhớ vào mùng 5/5 âm lịch cũng cần chuẩn bị lễ cũng như các ngày lễ tết truyền thống khác. Mâm lễ cúng gia tiên trong ngày Tết Đoan Ngọ không quá cầu kỳ nhưng phải đủ vàng mã, hương, hoa, nước, rượu nếp, xôi, chè, bánh gio, trái cây mùa hè như chuối, vải, dưa hấu, hồng xiêm, mận,… (trong đó mận và vải là không thể thiếu).

Mâm lễ cúng Tết Đoan Ngọ mùng 5/5 âm lịch. Ảnh Internet

Người Việt Nam xưa rất coi trọng Tết diệt sâu bọ bởi nước ta vốn là nước thuần nông, thậm chí dân gian còn xếp ý nghĩa Tết Đoan Ngọ chỉ sau Tết Nguyên Đán. Theo tục lệ xưa, có thể cúng Tết Đoan Ngọ từ sáng sớm nhưng tốt nhất là thực hiện vào giờ chính Ngọ (12h trưa) hoặc từ 11h – 13h ngày 5/5 âm lịch.

Bài văn khấn cúng Tết Đoan Ngọ. Ảnh chụp màn hình

Một số phong tục trong ngày Tết Đoan Ngọ

Ngoài việc Tết Đoan Ngọ ăn gì, Tết Đoan Ngọ cúng gì, các phong tục trong dịp tết này cũng rất quan trọng. Quan niệm xưa cho rằng, đúng chính Ngọ (12h trưa), nông dân phải rủ nhau đi hái lá (thường là các loại thuốc Đông y có tác dụng trị ngứa ngoài da, cảm mạo, bệnh đường ruột) vì đó là thời khắc dương khí tốt nhất, mặt trời tỏa nắng tốt nhất trong năm.

Bên cạnh đó, ông bà ta còn có tục treo ngải cứu trừ tà, khảo cây lấy quả, nhuộm móng chân móng tay vào ngày 5/5 âm lịch. Trẻ nhỏ chưa biết đi thường được bôi vôi ở rốn, ngực, thóp để không bị nhức đầu, đau bụng. 

Tuy nhiên dần dần, ngày càng ít người chính xác Tết Đoan Ngọ là tết gì nên những phong tục này mai một và bị bãi bỏ. Ở các vùng quê, người dân chỉ giữ tục ăn trái cây, rượu nếp, hái lá thuốc và tắm nước lá vào mùng 5/5.