Châu Âu hoảng loạn khi ông Trump định hình lại chính sách đối ngoại của Mỹ

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh Reuters

Một số quan chức ở châu Âu, tụ họp tại miền Nam nước Đức để tham dự Hội nghị An ninh Munich vào cuối tuần này, đã lường trước được những lời mà Phó Tổng thống Mỹ JD Vance sẽ nói với những người ngồi ngay trước mắt ông khi ông có bài phát biểu trực tiếp vào mặt những người mà ông muốn chỉ trích.

Ông Vance phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh an ninh quan trọng nhất trong năm rằng kẻ thù lớn nhất của châu Âu không phải là Nga, Trung Quốc Triều Tiên hay Iran, mà là kẻ thù "bên trong". Ông Vance đã vẽ nên bức tranh sống động về một châu lục với quyền tự do ngôn luận và nền dân chủ đang bị đe dọa nhưng lại tránh xa các chủ đề chính của hội nghị về Ukraine và chi tiêu quốc phòng.

Oleksiy Goncharenko, một nhà lập pháp Ukraine, nói với Newsweek rằng "sự sốc thực sự" lan tỏa khắp khán phòng, mặc dù một số nhân vật cấp cao đã cố gắng gạt bỏ lời lẽ bất ngờ này.

Đối với người Mỹ, những lời của ông Vance rất quen thuộc. Joshua Walker, cựu quan chức Bộ Ngoại giao và Quốc phòng, hiện là người đứng đầu tổ chức phi lợi nhuận Japan Society, lập luận: "Tôi chỉ không nghĩ người châu Âu biết điều gì đã xảy ra với họ". 

"Họ sẽ viết về sự kiện cuối tuần này trong sách lịch sử", Bill Browder, một nhà tài chính và nhà vận động chính trị, đồng thời là người chỉ trích mạnh mẽ Tổng thống Nga Vladimir Putin, nói với Newsweek.

Ông nói thêm: "Đây là miếng mồi ngon cho căn cứ của họ ở Indiana và Arkansas. Mục đích không phải là giành được trái tim và khối óc của người châu Âu".

Trong một vài ngày, một số quan chức cấp cao nhất của ông Trump đã vạch ra chương trình nghị sự chính sách đối ngoại mới của Mỹ. Như dự đoán rộng rãi, Nhà Trắng đã hết kiên nhẫn với sự phụ thuộc của Châu Âu vào Washington để gánh vác phần lớn gánh nặng chi tiêu quốc phòng. Không có sự né tránh nào từ các quan chức Châu Âu, cũng không có mong muốn nào cả, có một sự chấp nhận chung rằng lục địa này đã quá lỏng lẻo.

Các quan chức đều đồng ý rằng Mỹ đã đúng khi yêu cầu điều này và châu Âu cần phải ngay lập tức tăng chi tiêu quân sự vượt xa mức chuẩn hiện tại của Tổ chức Hiệp ước Bắc Mỹ (NATO) là 2% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của một quốc gia thành viên.

Tuy nhiên, điều ít rõ ràng hơn là tầm nhìn của ông Trump về lệnh ngừng bắn ở Ukraine trong bối cảnh cuộc chiến đang diễn ra với Nga, khiến các quan chức châu Âu vô cùng bực bội và bối rối. Trong khi một số quan chức Ukraine và châu Âu đương nhiệm cho rằng hội nghị đã có hiệu quả, thì cũng rõ ràng là một số người có kỳ vọng cao hơn vào kết quả của nhiều ngày giao lưu và đàm phán.

Goncharenko cho biết, cuối tuần là "một cơn mưa lạnh đối với người châu Âu ở đây. Họ nhận ra có bao nhiêu thứ đang bị đe dọa".

 Sự nhầm lẫn về Ukraine

Điều đáng chú ý là bài tranh luận của ông Vance không hề đề cập đến Ukraine, trọng tâm chính của hội nghị. Cựu Bộ trưởng Ngoại giao Tây Ban Nha Arancha González Laya nói với Newsweek rằng: "Chúng tôi đã hiểu rất rõ chính quyền Mỹ muốn gì, nhưng không phải trong cuộc chiến tranh với Ukraine".

"Không có thông tin cụ thể nào cả", trái ngược hoàn toàn với kỳ vọng của nhiều người rằng ông sẽ có điều gì đó "có giá trị" để cung cấp cho Ukraine và những người ủng hộ châu Âu tại hội nghị, ông Walker cho biết.

"Tất cả chúng tôi đều mong đợi ông ấy sẽ nói điều gì đó, nhưng ông ấy không nói gì về điều đó", Bộ trưởng ngoại giao Estonia Margus Tsahkna nói với Newsweek.

Ông Trump đã cam kết chấm dứt gần 3 năm chiến tranh ở Ukraine chỉ trong một ngày. Lời hứa này được coi là cam kết chắc chắn sẽ ngăn chặn cuộc xung đột trên bộ lớn nhất châu Âu kể từ Thế chiến II. Những người tham dự tại Munich vào cuối tuần một lần nữa bày tỏ niềm tin này.

Điều vẫn chưa được công bố là lộ trình cho thấy tổng thống dự định thực hiện điều này như thế nào.

Các quan chức châu Âu lo ngại rằng họ có thể bị loại khỏi tiến trình này, điều mà đặc phái viên của ông Trump về Ukraine và Nga, Trung tướng đã nghỉ hưu của Mỹ Keith Kellogg, dường như đã xác nhận vào ngày 16/2.

Phát biểu tại một sự kiện bên lề có sự tham gia của nhiều người Ukraine và một số nhà lãnh đạo châu Âu, ông Kellogg cho biết các đại diện châu Âu sẽ không có ghế tại bàn đàm phán cùng với Mỹ, Nga và Ukraine trong khi khẳng định "lợi ích" của họ sẽ được đại diện.

Những bình luận này không được các quan chức châu Âu hiện tại và trước đây đón nhận. Nhưng có một số suy đoán rằng những nhận xét này có thể được cố tình đưa ra để đoàn kết một châu Âu rời rạc, sự liên quan của lục địa này phụ thuộc vào việc mỗi quốc gia thực hiện lời nói của mình với chi tiêu quốc phòng.

"Bạn không thể hiểu sai những gì đang được nói. Hoặc là phải tiến lên, hoặc bạn không thể là người lãnh đạo", Walker nói. 

Bộ trưởng ngoại giao Ba Lan Radosław Sikorski được cho là đã nói rằng, ông Kellogg đã đưa ra lời giải thích cho "một nhóm các đồng minh châu Âu" về cách Mỹ lên kế hoạch đàm phán lệnh ngừng bắn, gọi chiến thuật này là "không chính thống" nhưng từ chối cung cấp thêm thông tin chi tiết.

Mỹ dường như đã loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO, một điều mà Kiev đã vận động mạnh mẽ, và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã phát biểu trong chuyến thăm Brussels những ngày gần đây rằng việc Ukraine giành lại quyền kiểm soát cho đến tận biên giới trước năm 2014 là "không thực tế".

Washington cũng đã từ bỏ đề xuất đưa quân đội Mỹ vào thực địa để thực thi lệnh ngừng bắn.

Với ngụ ý nặng nề rằng quân đội châu Âu sẽ giám sát lệnh ngừng bắn có thể xảy ra, các quan chức ở châu Âu đã đặt câu hỏi làm sao Mỹ có thể thực sự tách châu lục này ra khỏi các cuộc đàm phán sắp tới.

Các cuộc đàm phán sẽ diễn ra tại Ả Rập Xê Út, với sự tham gia của phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff, người đã nói chuyện với các nhóm của Nga, cũng như cố vấn an ninh quốc gia Mike Waltz.

Các quan chức châu Âu, bao gồm Thủ tướng Anh Sir Keir Starmer, sẽ họp tại Paris vào thứ Hai để thảo luận về các cuộc đàm phán thay thế về Ukraine. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, viết trên mạng xã hội ngày 16/2 cho biết, ông đã nói chuyện với Thái tử Ả Rập Saudi Mohammed bin Salman để thảo luận về "vai trò mà Ả Rập Saudi có thể đóng góp trong việc thúc đẩy một nền hòa bình vững chắc và lâu dài, với người châu Âu là trung tâm của tiến trình này".

Có một số nhầm lẫn về việc liệu Ukraine có tham dự các cuộc đàm phán ở Saudi Arabia hay không, sau khi Yulia Svyrydenko, Bộ trưởng Kinh tế Ukraine đăng tải lên mạng xã hội những hình ảnh mà bà mô tả là cho thấy một phái đoàn Ukraine đang chuẩn bị cho chuyến thăm của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Andriy Yermak, người đứng đầu văn phòng của ông Zelensky, nói riêng trên Telegram rằng "không có cuộc họp nào" được lên kế hoạch với Nga.

Đối với một số người, hội nghị đánh dấu một cuối tuần ảm đạm cho sự ủng hộ của Mỹ đối với Ukraine. Hội nghị thượng đỉnh là "khoảnh khắc mà Mỹ về cơ bản đã ném Ukraine xuống gầm xe buýt", Browder nói.

Ông nói thêm rằng có vẻ như ông Trump sẽ ký một thỏa thuận với ông Putin, với việc nhà lãnh đạo Điện Kremlin cam kết sẽ giữ lời hứa mà ông không có ý định thực hiện. Ông Zelensky đã nhiều lần nói rằng ông tin rằng Điện Kremlin sẽ không tôn trọng các điều khoản của lệnh ngừng bắn, yêu cầu đảm bảo an ninh từ những người ủng hộ.

Đầu tháng này, ông Trump tuyên bố rằng ông đã nói chuyện với ông Putin trong một "cuộc điện đàm dài và hiệu quả cao". Trước đó ngày 12/2 ông Trump cũng cho biết rằng, ông và ông Putin đã nhất trí bắt đầu đàm phán về việc chấm dứt chiến tranh "ngay lập tức", đồng thời nói thêm rằng họ sẽ "bắt đầu bằng cách gọi điện" cho ông Zelensky để "thông báo" về những diễn biến.

Ông Zelensky cho biết ông sẽ từ chối chấp nhận một thỏa thuận được đàm phán mà không có sự tham gia của Ukraine.

 Tăng chi tiêu quốc phòng

Vấn đề quen thuộc hơn đối với nhiều đại biểu ở Munich là sự nhấn mạnh vào việc tăng chi tiêu quốc phòng của châu Âu.

Hegseth và ông Trump đã mang đến một 'cú tát' châu Âu bằng một mục tiêu mới—mỗi quốc gia cần phải chuyển 5% GDP của họ vào quốc phòng. Mục tiêu hiện tại của NATO là 2%, với một số quốc gia thành viên vẫn chưa đạt được mục tiêu này.

Các viên chức ở Munich tìm cách tránh xa các chi tiết cụ thể của con số này, trong khi nhiệt thành gật đầu rằng sự gia tăng chi tiêu quốc phòng phải rất lớn. Các chính trị gia nổi tiếng cảm thấy thoải mái hơn khi nhấn mạnh rằng việc tăng giá sẽ khắc phục được những lỗ hổng lớn mà châu Âu hiện đang có về năng lực, thay vì tập trung vào tỷ lệ phần trăm.

Phòng không, tên lửa tầm xa và nhân sự là những mối quan tâm cấp bách nhất. "Có những khoảng cách rất lớn", Tsahkna nói. Khi được hỏi về con số 5% trong một sự kiện bên lề, Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết ông "không cam kết về một con số cụ thể", nhưng nó sẽ "cao hơn đáng kể so với 3%".

Khi được Newsweek hỏi liệu toàn bộ châu Âu có thể đạt được 5% hay không, Tsahkna nhanh chóng trả lời: "Không". Ông cho biết điều này có thể thực hiện được trên diện rộng, nhưng thực tế lại không phải vậy.

Trong khi đó, một số khu vực ở châu Âu đã mạnh dạn cam kết chi hơn 3% cho quốc phòng, như các quốc gia vùng Baltic là Estonia và Lithuania.

Tuy nhiên, Tsahkna đã bác bỏ ý kiến cho rằng các quốc gia dọc theo sườn phía đông của NATO, giáp với Nga, sẽ là những nước duy nhất phải chịu phần lớn chi tiêu tăng thêm. "Vấn đề không phải là về vùng Baltic mà là về châu Âu", ông nói.