Chỉ dẫn cách hạ nhiệt độ khi trẻ bị sốt: mẹ cần biết sớm

Tìm hiểu cách hạ nhiệt độ khi trẻ bị sốt

Hiểu đúng về sốt

Sốt là một tín hiệu

Khi chiếc nhiệt kế hiển thị một con số cao hơn bình thường, bản năng của người mẹ ngay lập tức dấy lên sự lo lắng. Tuy nhiên, điều quan trọng đầu tiên cần hiểu là sốt bản chất không phải là một căn bệnh.

Nó là một tín hiệu, một phản ứng phòng vệ thông minh của cơ thể. Khi các tác nhân gây bệnh như virus hay vi khuẩn xâm nhập, hệ miễn dịch của trẻ sẽ được kích hoạt.

Quá trình này làm gia tăng sản xuất các chất trung gian hóa học, tác động lên trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi của não bộ, khiến nhiệt độ cơ thể tăng lên. Môi trường nhiệt độ cao này gây bất lợi cho sự sinh sôi và phát triển của mầm bệnh, đồng thời tăng cường hoạt động của các tế bào miễn dịch.

Bạn có thể hình dung sốt giống như một hệ thống báo động nội bộ, cho thấy "đội quân bảo vệ" của cơ thể đang tích cực làm việc để tiêu diệt kẻ xâm lược.

Vì vậy, thay vì quá hoảng sợ, mẹ hãy xem đây là dấu hiệu cho thấy cơ thể con đang nỗ lực chiến đấu và việc chúng ta cần làm là hỗ trợ con vượt qua giai đoạn này một cách dễ chịu nhất.

Những nguyên nhân phổ biến khiến trẻ bị sốt

Sốt ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng phần lớn đều nằm trong các nhóm phổ biến sau đây:

• Nhiễm virus: Đây là nguyên nhân chiếm đa số các trường hợp sốt ở trẻ nhỏ. Các bệnh thường gặp do virus bao gồm cảm cúm, cảm lạnh thông thường, sởi, thủy đậu, sốt phát ban, bệnh tay chân miệng Đặc điểm chung của sốt do virus là thường khởi phát đột ngột, sốt cao và có thể tự thuyên giảm sau vài ngày khi hệ miễn dịch kiểm soát được virus.
• Nhiễm khuẩn: Sốt do vi khuẩn thường có xu hướng nghiêm trọng hơn và cần sự can thiệp y tế. Các bệnh nhiễm khuẩn thường gặp gây sốt bao gồm viêm họng liên cầu khuẩn, viêm tai giữa, nhiễm trùng đường tiết niệu, viêm phổi. Khác với virus, sốt do vi khuẩn thường không tự khỏi và có thể cần đến kháng sinh theo chỉ định của bác sĩ để giải quyết nguyên nhân gây bệnh.
• Phản ứng sau tiêm chủng: Việc tiêm phòng vắc-xin là đưa một lượng nhỏ kháng nguyên vào cơ thể để kích thích hệ miễn dịch tạo ra kháng thể. Quá trình này có thể gây ra một phản ứng viêm nhẹ, dẫn đến sốt. Sốt sau tiêm chủng thường là sốt nhẹ, xuất hiện trong vòng 24-48 giờ sau khi tiêm và thường tự hết mà không cần can thiệp nhiều. Đây là một dấu hiệu cho thấy cơ thể trẻ đang đáp ứng tốt với vắc-xin.
• Sốt mọc răng: Mặc dù là một chủ đề còn nhiều tranh cãi, nhưng nhiều bậc phụ huynh nhận thấy con mình có xu hướng sốt nhẹ khi mọc răng. Quá trình nướu bị nứt ra để răng nhú lên có thể gây viêm tại chỗ, dẫn đến tăng nhẹ thân nhiệt. Tuy nhiên, sốt mọc răng thường không cao (dưới 38.5°C) và sẽ đi kèm với các dấu hiệu khác như chảy nhiều dãi, hay gặm cắn, nướu sưng đỏ và quấy khóc. Nếu trẻ sốt cao, rất có thể do một nguyên nhân nhiễm trùng khác trùng hợp với thời điểm mọc răng.

Hiểu rõ nguyên nhân và bản chất của sốt giúp mẹ bình tĩnh xử trí

Dấu hiệu và mức độ khi trẻ bị sốt

Nhiệt kế là công cụ chính xác để xác định nhiệt độ cơ thể, nhưng trực giác và sự quan sát tinh tế của mẹ cũng là những "thiết bị cảm biến" vô cùng nhạy bén. Trước cả khi cặp nhiệt độ, mẹ có thể nhận thấy những thay đổi trong hành vi và vẻ ngoài của con.

Một đứa trẻ đang sốt thường có những biểu hiện rất đặc trưng: trẻ trở nên mệt mỏi, uể oải, ít hoạt động và không còn hứng thú với đồ chơi hay những hoạt động yêu thích hàng ngày. Trẻ có thể quấy khóc nhiều hơn bình thường, dễ cáu gắt và cần được dỗ dành liên tục.

Về ngoại hình, hai má của trẻ có thể ửng hồng, da nóng ran khi chạm vào, đặc biệt là ở vùng trán, nách và bẹn. Đôi mắt trẻ có thể trông lờ đờ, mệt mỏi và thiếu sự lanh lợi. Một dấu hiệu khác là sự thay đổi trong thói quen ăn uống; trẻ có thể bỏ bú, chán ăn hoặc ăn rất ít. Trong một số trường hợp, khi nhiệt độ cơ thể tăng nhanh, trẻ có thể cảm thấy ớn lạnh, run rẩy hoặc có hiện tượng rét run do trung tâm điều nhiệt bị rối loạn. Việc nhận biết sớm những dấu hiệu này giúp mẹ có sự chuẩn bị và theo dõi kịp thời.

Các ngưỡng nhiệt độ quan trọng mẹ cần ghi nhớ

Việc đo nhiệt độ chính xác (thường ở nách, hậu môn, hoặc tai) và hiểu ý nghĩa của các con số là rất quan trọng để có hướng xử trí phù hợp:

• 37.5°C - 38.4°C: Đây được xem là mức sốt nhẹ. Ở ngưỡng này, cơ thể đang bắt đầu phản ứng lại với mầm bệnh. Thông thường, mẹ chưa cần dùng đến thuốc hạ sốt mà nên tập trung vào các biện pháp chăm sóc tại nhà như cho trẻ nghỉ ngơi, uống nhiều nước và theo dõi nhiệt độ thường xuyên (khoảng 2-4 giờ một lần).
• 38.5°C - 39.4°C: Đây là mức sốt vừa. Lúc này, trẻ thường đã cảm thấy khó chịu, mệt mỏi và quấy khóc nhiều. Mẹ có thể cân nhắc sử dụng thuốc hạ sốt nếu con tỏ ra rất mệt mỏi hoặc đau nhức, đặc biệt là vào ban đêm để giúp trẻ ngủ ngon hơn.
• Trên 39.5°C: Đây là mức sốt cao. Mẹ cần tích cực hạ sốt cho trẻ bằng cả thuốc và các biện pháp vật lý. Cần theo dõi sát sao các biểu hiện của trẻ và sẵn sàng liên hệ với cơ sở y tế nếu nhiệt độ không có dấu hiệu hạ sau khi đã áp dụng các biện pháp cần thiết.

Trẻ bị sốt như thế nào thì cần đi khám ngay?

Sốt là phổ biến, nhưng có những tình huống mẹ không được chủ quan. Hãy xem những dấu hiệu sau đây là dấu hiệu cảnh báo cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ ngay lập tức:

• Trẻ sơ sinh dưới 3 tháng tuổi có nhiệt độ từ 38°C trở lên. Hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh còn rất non nớt, sốt có thể là dấu hiệu của một nhiễm trùng nghiêm trọng.
• Sốt rất cao, trên 40°C, hoặc sốt cao không đáp ứng với thuốc hạ sốt.
• Trẻ có biểu hiện co giật (tay chân giật liên hồi, mắt trợn ngược).
• Trẻ trở nên li bì, ngủ nhiều bất thường, khó đánh thức.
• Trẻ có dấu hiệu khó thở, thở nhanh, thở gấp hoặc co kéo lồng ngực.
• Xuất hiện phát ban lạ trên da không biến mất khi ấn vào.
• Trẻ nôn ói mọi thứ, không thể giữ lại bất kỳ chất lỏng nào.
• Có dấu hiệu mất nước rõ rệt: môi khô, lưỡi khô, mắt trũng, khóc không có nước mắt, tã khô hơn 6-8 tiếng.

Nhận biết các dấu hiệu và mức độ trẻ bị sốt để hành động kịp thời

Hướng dẫn chi tiết cách hạ nhiệt độ khi trẻ bị sốt

Bước 1: Để trẻ được thoải mái

Khi trẻ sốt, cơ thể cần được giải phóng nhiệt lượng. Sai lầm phổ biến nhất của nhiều phụ huynh là sợ con lạnh nên ủ ấm quá kỹ. Điều này vô tình làm nhiệt độ cơ thể càng tăng cao và khó hạ.

Thay vào đó, hãy cởi bớt quần áo cho trẻ. Chọn những bộ đồ mỏng, rộng rãi, làm từ chất liệu cotton thoáng mát và thấm hút mồ hôi tốt.

Môi trường xung quanh cũng đóng vai trò quan trọng. Hãy đảm bảo phòng của trẻ thông thoáng, sạch sẽ, tránh gió lùa trực tiếp. Duy trì nhiệt độ phòng ở mức dễ chịu, khoảng 25-27°C. Mẹ có thể dùng quạt ở tốc độ nhẹ, hướng quạt ra phía tường để không khí lưu thông chứ không thổi thẳng vào người trẻ.

Bước 2: Lau người bằng nước ấm 

Lau người bằng nước ấm là một phương pháp hạ nhiệt vật lý hiệu quả. Nước ấm sẽ làm giãn nở lỗ chân lông và các mạch máu ngoại vi, giúp nhiệt lượng trong cơ thể thoát ra ngoài dễ dàng hơn. Mẹ cần chuẩn bị một thau nước có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ cơ thể của trẻ khoảng 2°C (cảm nhận bằng cùi chỏ thấy nước ấm, không nóng cũng không lạnh).

Dùng 5 chiếc khăn mềm, nhúng nước, vắt hơi ráo và đặt ở các vị trí có mạch máu lớn đi qua: hai bên nách, hai bên bẹn và một chiếc lau khắp người. Tập trung lau ở trán, lòng bàn tay, bàn chân. Tránh lau ở vùng ngực và lưng. Lau liên tục trong khoảng 15-20 phút, nhiệt độ của trẻ có thể giảm từ 0.5 - 1°C.

Bước 3: Dùng miếng dán hạ sốt

Nhiều sản phẩm miếng dán làm mát hoạt động dựa trên cơ chế hydrogel, giúp hấp thụ và khuếch tán nhiệt từ cơ thể ra bên ngoài một cách tự nhiên, hỗ trợ hạ nhiệt, giảm sốt. Cảm giác mát lạnh mà chúng mang lại giúp trẻ dễ chịu hơn, giảm bớt sự khó chịu ở vùng trán khi bị sốt, đau đầu, hoặc có thể dán vào má khi trẻ đau răng, vào vai gáy khi căng thẳng.

Các sản phẩm này thường chứa các thành phần như Glycerin để giữ ẩm, Natri polyacrylate tạo thành một lớp gel mát, một số có thể bổ sung Menthol và tinh dầu Khuynh diệp mang lại cảm giác the mát thư giãn. Để sử dụng, mẹ chỉ cần gỡ bỏ lớp màng bảo vệ, dán miếng dán lên vùng da sạch, khô tại các vị trí cần làm mát như trán, thái dương, má, động mạch cảnh...

Để tăng hiệu quả làm mát, có thể cho nguyên túi chưa mở vào ngăn mát tủ lạnh trước khi dùng. Có thể sử dụng đồng thời nhiều miếng dán tại các vị trí khác nhau để tăng hiệu quả. Tuy nhiên, cần lưu ý không dán lên mắt, niêm mạc, vùng da bị tổn thương và cần có sự giám sát của người lớn khi dùng cho trẻ nhỏ. Mỗi miếng dán chỉ sử dụng một lần và đây là sản phẩm hỗ trợ, không phải là thuốc, do đó nếu sốt kéo dài cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Bước 4: Bù nước và điện giải

Sốt cao làm cơ thể mất nước rất nhanh qua hơi thở và da. Mất nước khiến trẻ càng mệt mỏi, li bì. Vì vậy, việc bù đủ nước là cực kỳ quan trọng.

Hãy khuyến khích trẻ uống nhiều hơn bình thường. Với trẻ còn bú mẹ, hãy tăng cữ bú vì sữa mẹ là nguồn cung cấp nước và kháng thể tốt. Với trẻ lớn hơn, mẹ có thể cho uống nước lọc, dung dịch oresol, sữa, hoặc nước trái cây loãng. Khi pha oresol, điều tối quan trọng là phải pha đúng theo tỷ lệ hướng dẫn trên bao bì.

Bước 5: Dinh dưỡng phù hợp khi trẻ bị ốm

Khi sốt, hệ tiêu hóa của trẻ hoạt động kém hơn, vị giác cũng thay đổi khiến trẻ chán ăn. Việc ép trẻ ăn những món đặc, khó tiêu có thể làm tình hình tệ hơn.

Thay vào đó, mẹ nên ưu tiên các loại thức ăn dạng lỏng, mềm, dễ tiêu hóa như cháo loãng, súp. Hãy chia nhỏ các bữa ăn trong ngày, thay vì 3 bữa chính, mẹ có thể cho trẻ ăn 5-6 bữa nhỏ để trẻ không cảm thấy bị ép ăn và cơ thể dễ hấp thu hơn.

Bước 6: Sử dụng thuốc hạ sốt đúng cách

Thuốc hạ sốt chỉ nên được sử dụng khi thật sự cần thiết. Theo khuyến cáo, mẹ chỉ nên cho trẻ dùng thuốc khi sốt từ 38.5°C trở lên và trẻ có biểu hiện mệt mỏi, quấy khóc, khó chịu.

Hai hoạt chất hạ sốt phổ biến cho trẻ em là Paracetamol và Ibuprofen. Liều lượng Paracetamol thường là 10-15mg/kg/lần, mỗi lần cách nhau 4-6 giờ. Liều Ibuprofen cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

Điều quan trọng nhất là phải tính liều lượng thuốc dựa trên cân nặng chính xác của trẻ, không dùng theo tuổi. Tuyệt đối không tự ý dùng Aspirin để hạ sốt cho trẻ vì nguy cơ gây hội chứng Reye, một bệnh lý não-gan rất nguy hiểm.

Những sai lầm phổ biến khi chăm sóc trẻ bị sốt

Trong quá trình chăm sóc con, đôi khi vì quá lo lắng mà cha mẹ có thể mắc phải một số sai lầm không đáng có, khiến tình trạng của trẻ không cải thiện, thậm chí tệ hơn:

• Ủ ấm quá kỹ: Nhiều gia đình thường đắp nhiều chăn, mặc thêm nhiều lớp quần áo cho trẻ với hy vọng trẻ sẽ toát mồ hôi và hạ sốt. Thực tế, hành động này hoàn toàn phản khoa học. Việc ủ ấm quá kỹ sẽ ngăn cản quá trình thoát nhiệt qua da, khiến thân nhiệt của trẻ tăng cao hơn, dễ dẫn đến nguy cơ co giật.
• Dùng nước đá, cồn hoặc chanh để lau người: Dùng nước đá hoặc nước quá lạnh sẽ gây co mạch ngoại vi đột ngột, khiến nhiệt bị giữ lại bên trong cơ thể. Hơn nữa, sự thay đổi nhiệt độ đột ngột có thể làm trẻ bị sốc nhiệt. Việc dùng cồn để lau người còn nguy hiểm hơn vì cồn có thể hấp thụ qua làn da mỏng manh của trẻ, đi vào máu và gây ngộ độc cồn.
• Lạm dụng hoặc phối hợp nhiều loại thuốc hạ sốt: Việc tự ý kết hợp hai loại thuốc hạ sốt khác nhau hoặc cho uống liều cao hơn chỉ định có thể dẫn đến quá liều, gây tổn thương nghiêm trọng cho gan, thận của trẻ. Luôn tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định về liều lượng và khoảng cách giữa các lần dùng thuốc.

Câu hỏi thường gặp khi trẻ bị sốt

Câu 1: Trẻ sốt bao nhiêu độ thì nên uống thuốc?

Thay vì chỉ chăm chăm vào con số trên nhiệt kế, mẹ nên quan sát tổng thể tình trạng của trẻ. Mức nhiệt độ 38.5°C thường được lấy làm cột mốc để cân nhắc dùng thuốc. Tuy nhiên, yếu tố quyết định quan trọng hơn là sự khó chịu của trẻ. Nếu trẻ sốt cao nhưng vẫn tỉnh táo, chơi đùa, mẹ có thể chưa cần dùng thuốc vội.

Ngược lại, có những trẻ sốt không cao nhưng đã rất mệt mỏi, quấy khóc, đau nhức, bỏ ăn, lúc này việc cho trẻ dùng thuốc hạ sốt để giúp con cảm thấy dễ chịu hơn là hợp lý. Mục tiêu chính của việc dùng thuốc là giúp trẻ thoải mái hơn để có thể ăn, uống và nghỉ ngơi.

Câu 2: Miếng dán hạ sốt có thực sự hiệu quả không?

Miếng dán hạ sốt hoạt động bằng cách hấp thụ nhiệt tại vùng da được dán, tạo cảm giác mát lạnh cục bộ. Nó có tác dụng giúp trẻ cảm thấy dễ chịu, thoải mái hơn.

Miếng dán hạ sốt được xem là một biện pháp hỗ trợ, giúp làm dịu sự khó chịu cho trẻ, nên kết hợp với các biện pháp khác như lau ấm, bù nước và dùng thuốc khi cần thiết.

Câu 3: Trẻ bị sốt co giật thì phải làm gì?

Sốt co giật là một biến chứng đáng sợ nhưng đa số là lành tính. Điều quan trọng nhất khi trẻ bị co giật là bố mẹ phải giữ bình tĩnh.

Hãy thực hiện các bước sơ cứu cơ bản sau: đặt trẻ nằm nghiêng ở nơi an toàn, làm thông thoáng đường thở bằng cách nới lỏng quần áo, và tuyệt đối không cho bất cứ thứ gì vào miệng trẻ. Không cố gắng giữ chặt tay chân trẻ để ngăn cơn giật. Hầu hết các cơn co giật sẽ tự hết trong vòng vài phút. Sau khi cơn giật kết thúc, hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức để được bác sĩ kiểm tra và tìm ra nguyên nhân gây sốt.

Tóm lại, hành trình chăm sóc một đứa trẻ bị sốt chưa bao giờ là dễ dàng. Nó đòi hỏi ở người mẹ không chỉ tình yêu thương mà còn cả sự bình tĩnh, kiên nhẫn và kiến thức đúng đắn. Sốt, về bản chất, là một phản ứng có lợi của cơ thể, nhưng việc xử lý không đúng cách có thể dẫn đến những hệ quả không mong muốn. Qua bài viết này, hy vọng mẹ đã nắm vững được những nguyên tắc cốt lõi trong việc chăm sóc con khi bị sốt.

Hãy luôn ghi nhớ 3 nguyên tắc vàng: thứ nhất là làm trẻ thoáng mát bằng cách cho con mặc quần áo mỏng và giữ phòng ốc thông thoáng; thứ hai là bù đủ nước và điện giải, đây là yếu tố tiên quyết giúp trẻ không bị kiệt sức và nhanh hồi phục; và thứ ba là sử dụng thuốc hạ sốt đúng cách, đúng liều lượng theo cân nặng và chỉ khi thực sự cần thiết.