PGS.TS Trần Trí Trắc - cây đại thụ của nền sân khấu Việt Nam qua đời

Lấy phương châm sống Nhân – Nhẫn – Nhàn để giữ cao phẩm giá

PGS.TS Trần Trí Trắc sinh năm 1943 tại làng Nho Tống, nay là Tiểu khu Phú Thịnh, thị trấn Phú Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội trong một gia đình nhiều đời làm nghề y, cứu nhân độ thế.

Theo chia sẻ của đại diện dòng họ, PGS.TS Trần Trí Trắc luôn sống hiếu thuận, mẫu mực, làm gương để các con cháu tiếp bước, cẩn trọng gìn giữ truyền thống gia đình Trần Gia Y Đạo. Ông là người đức độ, đáng kính, luôn quan tâm, lắng nghe, động viên, khích lệ các cháu vươn lên. Đối với quê hương, ông luôn giản dị, chan hòa, gần gũi và dành tình cảm gắn bó, thân thiết.

PGS.TS Trần Trí Trắc lấy phương châm sống Nhân – Nhẫn – Nhàn để giữ cao phẩm giá. Ảnh: GĐCC

Lúc sinh thời, PGS.TS Trần Trí Trắc đã luôn lấy phương châm sống Nhân – Nhẫn – Nhàn để giữ cao phẩm giá với mình, với đời và với nghề. Lấy chữ Nhân để sống nhân ái, yêu thương; lấy chữ Nhẫn để sống kiên cường, vượt qua những trắc trở, bão dông; lấy chữ Nhàn để sống cuộc đời thanh thản, không ham địa vị, không màng lợi danh.

TS.NSND Triệu Trung Kiên - Giám đốc Nhà hát Cải lương Việt Nam một học trò gần gũi của PGS, TS Trần Trí Trắc chia sẻ: "Ngẫm lại, tôi có nhiều duyên nợ với thầy. Tôi dựng hai vở của thầy viết kịch bản là Linh khí trời Nam và Người đi tìm minh chủ cho Nhà hát Cải lương Việt Nam, trong đó Linh khí trời Nam là bài tốt nghiệp lớp đạo diễn sân khấu của tôi.

Thầy là người thầy tận tình, nhiệt huyết và chu đáo, thầy luôn hối giục học trò, lo cho trò còn hơn trò tự lo cho mình. Cách hướng dẫn của thầy giống như cách cha mẹ nâng đỡ con những bước đi chập chững đầu tiên. Tôi là một nghệ sĩ cải lương lại dấn thân vào con đường nghiên cứu khoa học với mong muốn làm được nhiều hơn cho nghề nghiệp, bước đầu tôi có nhiều bỡ ngỡ. Thầy luôn muốn trò tự đi bằng chính đôi chân mình và chỉ dang tay đỡ khi thấy trò có biểu hiện đuối sức. Nhờ sự động viên, đỡ đần của thầy mà tôi đã bảo vệ thành công luận văn Thạc sĩ và rồi Luận án Tiến sĩ".

NSND Triệu Trung Kiên xúc động nói: "Tôi sẽ mãi nhớ đến thầy, một người thầy hết lòng vì sự nghiệp giáo dục đào tạo các thế hệ kế cận. Giống như tôi mãi nhớ về người thầy đầu tiên của tôi – bố đẻ Triệu Quang Vinh của tôi".

PGS.TS Trần Trí Trắc - cây đại thụ của nền sân khấu

PGS.TS Trần Trí Trắc có năng khiếu nghệ thuật từ khi còn nhỏ. Năm 22 tuổi, ông là diễn viên chính xuất sắc của Đoàn Chèo Lúa mới Hà Tây và các vai diễn của đồng chí luôn được đông đảo khán giả, đồng nghiệp yêu mến như: vai Tân (vở Trước giờ tái ngũ), Ông bố (vở Đường xuân), Đức (vở Chị Nhàn), Việt (vở Đôi mắt), Thư kí (vở Bản danh sách điệp viên), Lê Huy (vở Tiền tuyến gọi), Bác sĩ (vở Lửa hậu phương), Ngô Thì Nhậm (vở Ngô Thì Nhậm)...

PGS.TS Trần Trí Trắc với nghệ sĩ Xuân Hinh. Ảnh: GĐCC

Năm 1969, sau khi tốt nghiệp ngành đạo diễn tại trường Nghệ thuật Sân khấu Việt Nam, ông tham gia dàn dựng hàng chục vở diễn như: Sóng, Lời ru tình đời, Đường xuân, Bài thơ nghĩa tình, Hoa rừng và thanh gươm, Mục Liên Thanh Đề, Tùng lò gạch, Vượt vũ môn…

Không chỉ ở cương vị diễn viên, đạo diễn, PGS.TS Trần Trí Trắc còn tham gia sáng tác kịch bản sân khấu. Năm 23 tuổi, ông đã viết kịch bản đầu tay Trước giờ tái ngũ, được Đoàn Ca Múa Kịch Hà Tây dàn dựng và biểu diễn. Từ đó đến nay, ông đã sáng tác khoảng 30 kịch bản, giành được 19 giải thưởng, trong đó có 4 giải A, 5 giải B (không có giải Nhất).

Trong đó, trích đoạn Tùng lò gạch (hay Nghịch đời) trong vở Người đàn bà bất hạnh do ông sáng tác kiêm đạo diễn đã trở thành mẫu mực về trích đoạn chèo hay đề tài hiện đại, được nhiều nghệ sĩ biểu diễn, khán giả cả nước biết đến, gắn với tên tuổi của danh hài Xuân Hinh và Quốc Trượng, được đưa vào đào tạo vai mẫu cho các khóa Diễn viên Chèo của trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội.

Năm 1983 -1986, ông tiếp tục theo học Nghiên cứu sinh tại Học viện Sân khấu - Âm nhạc - Điện ảnh Leningrad. Từ năm 1986 cho đến nay, ông đảm nhiệm nhiều vị trí công tác quan trọng: Chuyên viên cao cấp của Cục Nghệ thuật biểu diễn; Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật của Hội Sân khấu Hà Nội, nhiệm kỳ 2015-2020; Phó Trưởng Ban Lý luận của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, nhiệm kỳ 2019-2024.

PGS.TS Trần Trí Trắc luôn là cây bút nghiên cứu lý luận phê bình sân khấu chính trực, thông minh, sắc bén, nhanh nhạy, nhiều phát hiện có chiều sâu và góc nhìn độc đáo, tư duy khoa học cao. Vốn kinh nghiệm về diễn viên, đạo diễn và tác giả, cùng thời gian làm công tác quản lý ở Cục Nghệ thuật biểu diễn đã giúp PGS.TS Trần Trí Trắc tích lũy, vận dụng vào trong 300 bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành và 11 công trình nghiên cứu khoa học viết riêng.

Trong đó có 6 cuốn sách đạt 8 giải thưởng như: "Cơ sở triết học, văn hóa học và mĩ học của Chèo cổ" đạt Giải A của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam năm 2012, Giải A của Hội đồng lý luận, phê bình văn học nghệ thuật Trung ương năm 2013 và Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2016; cuốn "Thi pháp Chèo cổ" đạt giải A năm 2019 của Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; cuốn "Cơ sở văn hóa của nghệ thuật biểu diễn Việt Nam", "Chèo cách mạng" đạt Giải B (không có giải A) của Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương năm 2018 và của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam năm 2020. Gần đây nhất, PGS.TS Trần Trí Trắc đã xuất bản cuốn sách "Tuồng" đạt giải Khuyến khích năm 2023 và "Kịch dân ca" đạt giải C của Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương năm 2024.

PGS.TS Trần Trí Trắc còn có nhiều công hiến cho sự nghiệp đào tạo ngành văn hóa nghệ thuật. Với phương pháp sư phạm rành mạch, rõ ràng, dễ hiểu, dễ nhớ, sâu sắc, gắn cả lý thuyết lẫn thực tiễn sống động, ông đã được bao thế hệ học trò kính trọng, yêu mến.

Với 82 năm tuổi đời, 60 năm tuổi nghề, PGS.TS Trần Trí Trắc đã trọn đời phấn đấu, cống hiến cho sự nghiệp văn hóa nghệ thuật nói chung và sự nghiệp sân khấu nói riêng. PGS.TS Trần Trí Trắc đã được trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Mĩ hạng Ba, Huy chương Vì sự nghiệp sân khấu, Huy chương Vì sự nghiệp văn hóa - Thông tin, Huy chương Vì sự nghiệp Văn hóa nghệ thuật, Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.