Điều đặc biệt trong mâm ngũ quả 3 miền Bắc- Trung - Nam

Ngày Tết, ngoài thịt mỡ dưa hành câu đối đỏ thì trên bàn thờ gia tiên luôn phải có mâm ngũ quả. Bày mâm ngũ quả đẹp ngày Tết không chỉ giúp gia chủ thể hiện lòng thành kính với tổ tiên mà còn đem lại may mắn, tài lộc cả năm cho gia đình.

Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm loại khác nhau thường có trong ngàyTết Nguyên Đán của người Việt. Thông thường là trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng.

Mâm ngũ quả là một mâm trái cây có chừng năm thứ trái cây khác nhau thường có trong ngày Tết Nguyên Đán của người Việt. Thông thường là trên bàn thờ tổ tiên hoặc trên bàn tiếp khách. 

Các loại trái cây bày lên thể hiện nguyện ước của gia chủ qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp của chúng. Mâm ngũ quả hiện nay đã thay đổi rất nhiều, mang ý nghĩa trang trí cho không gian xuân nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh.

Ở miền Bắc, mâm ngũ quả đặt trên bàn thờ tổ tiên dịp Tết theo 5 sắc màu tượng trưng cho mong ước được ngũ phúc: Giàu có, sang trọng, sống lâu, khỏe mạnh, bình yên. Mâm ngũ quả của người miền Bắc có 5 loại quả có 5 màu khác nhau như: Chuối/táo màu xanh; bưởi (hoặc phật thủ), cam, quýt màu vàng; hồng hoặc táo tây, ớt màu đỏ; roi, mận, đào hoặc lê màu trắng; hồng xiêm (sapôchê) hoặc nho đen, măng cụt, mận màu đen.

Ở miền Nam có phần cầu kỳ hơn trong khâu chọn lựa những loại quả sẽ xuất hiện trong mâm ngũ quả cúng gia tiên. Do cách phát âm gần giống với từ “chúi” (thể hiện sự nguy khó) nên chuối là thứ quả không bao giờ xuất hiện. Cũng bởi câu nói: “Cam làm quýt chịu” nên người Nam không bày những trái cam óng ả vui mắt như người Bắc.

Mâm ngũ quả của người miền Nam thường có các loại trái: mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 trái thơm (dứa), thể hiện sự vững vàng. Đặc biệt, mâm ngũ quả của người miền Nam không thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.

Còn miền Trung đất đai vốn cằn cỗi, ít hoa trái, lại thêm thời gian Tết thường rơi vào mùa đông khắc nghiệt, và cả những hậu quả thiên tai để lại từ trước đó chưa dứt nên cây trái đặc sản địa phương rất hiếm. Người dân quê không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ yếu có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên. Mặt khác, người miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc - Nam nên mâm ngũ quả vẫn bày biện đủ: chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Rất phong phú.

Do trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn và người ta cũng không câu lệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là thất cửu quả.. nhưng phải là số lẻ. Dù bày biện nhiều loại trái cây hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.

Ý nghĩa một số loại trái cây trong mâm ngũ quả ngày Tết

- Lê (hay mật phụ): vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

- Lựu: nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.

- Đào: thể hiện sự thăng tiến.

- Quả phật thủ: giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.

- Na (hay còn gọi là mãng cầu): ứng với chữ "cầu" thể hiện ước mong.

- Táo: có nghĩa là phú quý.

- Hồng, quýt: tượng trưng cho sự thành đạt.

- Thanh long (rồng mây hội tụ) thể hiện sự phát tài phát lộc.

- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.

- Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.

- Quả trứng gà (người miền Nam còn gọi là Lê-ki-ma): lộc trời.

- Sung: gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.

- Đu đủ: mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.

- Xoài có âm na ná như “xài”: để cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.

Cách chọn quả bày mâm ngũ quả ngày Tết

- Chọn quả đang xanh hoặc chín cây để chưng được lâu.

- Không nên rửa quả vì dính nước, quả sẽ nhanh bị héo.

- Chọn quả chắc, không trầy, còn cuống và lá để mâm quả xum xuê.

- Chọn dưa hấu: Muốn biết quả ngon hay không, bạn búng tay vào vỏ dưa. Nếu âm thanh trầm, nghe bịch bịch, tức quả chưa bị nẫu.

- Quả quýt lõm phía dưới thường ngọt hơn.

- Quả bưởi tươi, ngon thường chắc, nặng.

Trang trí mâm ngũ quả ngày tết luôn là mộ nét văn hóa đầy nét đặc trưng. Nó không chỉ thể hiện cho một năm mới đầy đủ ấm no và sung túc. Nó còn là hình ảnh tượng trưng cho bản sắc dân tộc. Đã là người Việt Nam chắc chắn sẽ không thể quên được tục lệ trong ngày Tết nguyên đán.