Phát hiện bất ngờ tại di chỉ khảo cổ Vườn Chuối

Di chỉ khảo cổ Vườn Chuối phát lộ nhiều thông tin quý về sự xuất hiện và cư trú của người Việt.

Nhiều di cốt và mộ táng nguyên vẹn

Mới đây, UBND huyện Hoài Đức (Hà Nội) đã phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức Hội thảo báo cáo sơ bộ kết quả khai quật và phương án di dời di tích, di vật đối với chỉ khảo cổ học Vườn Chuối thuộc thôn Lai Xá, xã Kim Chung.

Từ cuối tháng 3/2024, Bảo tàng Hà Nội đã phối hợp với Viện Khảo cổ học, Trường Đại học KHXH&NV (Đại học Quốc gia Hà Nội) tiến hành khai quật trên tổng diện tích 6.000m2 phía Tây di chỉ Vườn Chuối. Kết quả đợt khai quật này đã cung cấp thêm nhiều tư liệu quý giá nghiên cứu về thời đại Kim khí ở miền Bắc nước ta.

TS Nguyễn Ngọc Quý - Viện Khảo cổ học cho biết, cuộc khai quật lần này đã phát hiện mặt bằng khu cư trú thời tiền Đông Sơn. Di tích nằm ở vị trí cao nhất của gò Vườn Chuối, cấu trúc hình lòng chảo với rìa ngoài cao hơn bên trong khoảng 0,5m.

Nhận định ban đầu về sự hình thành di tích, có thể người xưa lợi dụng địa hình gò đất tự nhiên cũng như giữa các gò để vượt thổ ở khu vực xung quanh, tạo khu cư trú bên trong và một vòng hào bảo vệ rộng khoảng 10m, sâu 2,5 - 3m bao quanh bên ngoài.

“Di tích có chiều dài 90m, rộng 35m và còn tiếp tục mở rộng sang phía Đông. Đất đắp là đất sét màu nâu vàng. Bên trong di tích là dấu tích các giai đoạn văn hóa tiền Đông Sơn. Sườn ngoài của di tích là nơi chôn cất người chết, trong đó góc Tây Bắc mật độ chôn cất rất cao tạo thành một bãi mộ tiền Đông Sơn”, TS Nguyễn Ngọc Quý cho hay.

Giới khảo cổ bước đầu nhận định khả năng di tích được hình thành trong giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm, là lớp cư dân đầu tiên đến cư trú ở khu vực này. Đây là phát hiện rất quan trọng trong lịch sử nghiên cứu thời đại Kim khí ở miền Bắc, mở ra giải đáp về một xã hội có tổ chức và phân công lao động ở trình độ tương đối cao.

Một phát hiện quan trọng khác là về khu mộ táng với hệ thống di cốt thuộc các giai đoạn khác nhau vẫn được bảo tồn khá nguyên vẹn, hứa hẹn đưa đến những hiểu biết sâu hơn khi triển khai nghiên cứu về nhân chủng, di truyền, bệnh lý, vận động, chế độ dinh dưỡng... của người Việt cổ trong thời đại Kim khí. Trong đó, một đặc điểm quan trọng là mộ táng tiền Đông Sơn có tục nhổ răng cửa ở người trưởng thành, nhưng đến giai đoạn văn hóa Đông Sơn thì không còn thấy tục lệ này.

Theo PGS.TS Nguyễn Lân Cường - Tổng Thư ký Hội Khảo cổ học Việt Nam, các nhà khảo cổ đã phát hiện khoảng 54 bộ xương người, nam có chiều cao trung bình khoảng 1,57m; nữ có chiều cao trung bình khoảng 1,49m. Bên cạnh đó còn hơn 70 mộ táng tiền Đông Sơn và 40 mộ táng Đông Sơn, chia thành 2 giai đoạn mộ Đông Sơn sớm và mộ Đông Sơn muộn. Hệ thống di cốt trong các mộ táng thuộc các giai đoạn khác nhau và vẫn còn được bảo tồn khá tốt.

“Trong 60 năm làm khảo cổ, đây là lần đầu tiên tôi chứng kiến tục đeo vòng ở khuỷu tay và tùy táng cùng người mất. Dựa vào các vật dụng, đồ gốm mai táng cùng thi hài, có thể nhận định một cách tương đối đầy đủ về thời đại họ sống”, PGS.TS Nguyễn Lân Cường cho biết.

PGS.TS Nguyễn Lân Cường thuyết minh về các di cốt người tại di chỉ Vườn Chuối.

Chứng minh thời đại Hùng Vương là có thật

Thông tin từ ông Nguyễn Tiến Đà - Giám đốc Bảo tàng Hà Nội, dấu tích vật chất của công trình kiến trúc liên quan đến nhà ở người Đông Sơn trong lần khai quật này lần đầu được tìm thấy tại Vườn Chuối.

Bước đầu nhận diện khả năng người Đông Sơn cư trú trong các ngôi nhà dài kiểu như của một số tộc người Trường Sơn - Tây Nguyên vẫn sử dụng hiện nay. Phát hiện này mở ra triển vọng mới về việc tìm hiểu kiến trúc nhà ở thường nhật trong ngôi làng Việt cổ thời Đông Sơn, cũng như cách thức bố trí không gian cư trú trong làng.

“Trong thời gian tới, việc tiếp tục nghiên cứu phần còn lại ở hiện trường di tích và chỉnh lý nghiên cứu chuyên sâu sẽ đem đến thêm nhiều tư liệu quan trọng trong nghiên cứu nhận diện về giai đoạn Kim khí ở khu vực Hà Nội và miền Bắc Việt Nam”, ông Nguyễn Tiến Đà nhấn mạnh.

Di chỉ Vườn Chuối đã được phát hiện vào năm 1969, đến nay đã trải qua hàng chục cuộc khai quật. Mặc dù là di chỉ khảo cổ học quan trọng trong hệ thống các di tích khảo cổ học tiền Đông Sơn cho tới Đông Sơn ở phía Bắc, nhưng di chỉ Vườn Chuối cho đến nay vẫn chưa được xếp hạng di tích, và trong quá khứ từng nhiều lần phải đối diện với nguy cơ xóa sổ bởi dự án Thăng Long 9 (Khu đô thị Kim Chung Di Trạch), cũng như nạn xâm hại đánh cắp cổ vật.

Lần đầu tiên giới khảo cổ thấy tục đeo vòng ở khuỷu tay và tùy táng cùng người mất.

Công cụ và vũ khí bằng đồng phát hiện tại di chỉ Vườn Chuối.

TS Mai Thanh Sơn - Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam cho rằng, nếu không có Luật Di sản Văn hóa (2001), chắc hẳn nhiều giá trị lịch sử văn hóa trên cả nước đã bị hủy hoại trước những cơn bão quy hoạch, xây cất, mở đường.

Riêng đối với Hà Nội, nếu bộ luật này chậm được ban hành, chúng ta đã không có Hoàng thành Thăng Long được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (2010). Cũng chỉ dựa vào Luật Di sản Văn hóa, các nhà chuyên môn mới có thể bảo vệ được di chỉ Vườn Chuối.

Có thể nói Vườn Chuối là một ngôi làng Việt cổ đã được con người thời đại Kim khí khai phá, làm chủ lâu dài trên 2.000 năm, phát triển liên tục từ giai đoạn Phùng Nguyên muộn - Đồng Đậu sớm đến Đông Sơn và hậu Đông Sơn.

Những kết quả nghiên cứu đã góp phần cung cấp đầy đủ chứng cứ lịch sử về sự có mặt của con người từ rất sớm trên địa bàn Hà Nội. Hơn nữa còn chứng minh nguồn gốc bản địa và lịch sử dân tộc Việt Nam thời tiền sơ sử, khẳng định thời đại Hùng Vương dựng nước không hề là truyền thuyết.

Theo Bảo tàng Hà Nội, giới khoa học đánh giá cao những kết quả khai quật và thống nhất đề nghị UBND TP Hà Nội, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho phép sớm triển khai giai đoạn chỉnh lý, tránh gây thất thoát lãng phí những di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Đồng thời đẩy nhanh việc công nhận di chỉ Vườn Chuối là di tích cấp thành phố và thực hiện kế hoạch bảo quản, bảo tồn và phát huy giá trị di tích.